Vision
Kunst als wereldverbeteraar.
Mattias van Wijnen
ArEZ DBKV 2020
Inleiding 2
De drijfveer van mijn beeldend proces. 3
Gustave Gourbet 3
Renzo Martens 4
Timothy Morton 6
Olafur Eliasson 6
Kunst als spreker 7
Essamble project 10
Noten 11
Bronnenlijst 11
Inleiding
In dit essay ga ik vertellen over hoe de kunst door de kunstgeschiedenis heen de wereld verbetert. Hoe de kunst vooruitstrevend werkt in de aanpak van problematiek die heerst in de wereld, hier een kritische noot aan kaart. Iets wat ik zelf ook zie en wil aankaarten met mijn eigen beeldend werk. Aan de hand van een aantal grote kunstenaars door de kunstgeschiedenis heen behandel ik dit onderwerp en reflecteer ik terug op mijn eigen beeldend werk.
De drijfveer van mijn beeldend proces.
Mijn beeldend werk heeft de thematiek die gaat over de globalisering van de wereld. Hoe de mens aan de ene kant nog steeds uit is op steeds meer economische groei, verstedelijking die wereldwijd doorzet door bevolkingsgroei, gevolgd door woningnood. Dit ten koste van de natuur of de leefbaarheid van de mens op aarde. De vraag is dan van wie is de natuur? Tegelijkertijd moet er van alles gebeuren om de opwarming van de aarde tegen te gaan. De vervuiling van de grote bedrijven blijft maar doorgaan, waar het groot kapitaal vaak door de overheid in stand wordt gehouden. Het lijkt wel alsof de wereld in tweeën is gesplitst, waarin de hogere sociale laag van de wereldbevolking het maakbaarheidsdenken uitvoert en de lagere sociale klasse het onderspit lijkt de delven. Deze thematiek houdt me erg bezig en ik zie dit door de kunstgeschiedenis ook al blootgelegd.
Dit zien we op grote schaal waar de multinationals hele gebieden vernietigen voor bijvoorbeeld soja of palmolie plantages. Ik zie dit nu op kleinere schaal, dichter bij huis ook gebeuren. Waar de gewone boeren in Nederland, die al generaties lang voor ons voedsel zorgen, nu plaats moeten maken voor woningbouw. Ook hier is die tweedeling goed te zien, vanuit de stedelijke gebieden waar amper boerenland is, waar men veel verder van de natuur staat.
Ik wil dit in mijn beeldend werk duidelijk maken en daarmee vooral laten zien dat het geen vooruitgang is als we op deze voet doorgaan. Ik neem hier een erg kritische houding in, wat vaak balanceert tussen kritiek en activisme. In de kunstgeschiedenis komt deze thematiek voor. Kunst is steeds maatschappijkritischer aan het worden en gedreven door standpunten en idealen. Wanneer we de geschiedenis induiken zijn er al eerder aanknopingspunten te vinden rondom deze thematiek.
Gustave Courbet
Ik begin met Gustave Courbet, de Franse schilder met een werk uit het realisme.
De realisten wilden laten zien hoe de wereld werkelijk in elkaar steekt. Zij verzetten zich tegen de gedramatiseerde taferelen die we in de romantiek zien maar ook tegen de decoratieve elementen uit het neoclassicisme. Het realisme uit de 19e eeuw bevat een sociaalpolitieke kant. Dat is wat we vandaag de dag ook veel terugzien in de beeldende kunst. Courbet kiest in dit doek bewust de sociaal laagste klasse om te laten zien; namelijk de arbeiders, die de armoede die heerst, uitstralen. Op het schilderij zien we de arbeiders gekleed in vieze lompen die veelal gescheurd zijn. Het zware werk wordt hier in één beeld gevat: de arbeiders in de brandende die met zware hamers de grote stenen moeten egaliseren tot een wegdek.
Gustave Courbet, De Steenkloppers, 1849, olieverf op doek, 160 x 259 cm, was in het bezit van de voormalige Gemäldegalerie in Dresden [Het schilderij is vernietigd][1]
Courbet voert zijn onderwerp bewust uit op een enorm formaat doek, wat destijds alleen gebruikelijk was bij het schilderen van een historiestuk. Dit volgens de academische regels. Denk hierbij aan kroning van staatshoofden, of belangrijke veldslagen. Courbet zette duidelijk hierbij de gewone burger in de spotlight. Eerder werden deze bevolkingsklassen enkel op kleine doekjes verwerkt en nooit zo op de voorgrond zoals bij dit werk. Het vernieuwende werk werd dan ook niet meteen getolereerd en gewaardeerd in de kunstwereld. [2]
Waar Courbet mee bezig was in zijn tijd probeer ik nu duidelijk te maken met mijn beeldend werk: duidelijk iets laten zien wat het laagdrempeliger maakt voor de gewone mens. Dat klinkt veel makkelijker dan dat het is en ikzelf ben daar ook nog zoekende in. Ik word wel erg gedreven door het feit dat om mij heen het hele boerenlandschap aan het verdwijnen is en daarmee de vruchtbare landbouwgrond ten prooi valt aan de projectontwikkelaars die het volbouwen met prefab woningen. Woonwijken waar het hele esthetische aspect verdwenen is en waar alles draait om snel en goedkoop te kunnen bouwen.
Renzo Martens
Renzo Martens is een Nederlandse kunstenaar, die vooral bekend is geworden door zijn project in Congo in 2008 waar de film Episode 3 ontstond. Deze film is beter bekend als Enjoy Poverty. Hierin laat hij zien dat de armoede die in bijna heel Afrika heerst het grootste exportproduct is van deze landen. De Westerse wereld verdient aan het product waar het land van herkomst niets van terug ziet. Martens kreeg veel kritiek op de film, met name vanuit de ontwikkelingshulp. Kunst hoeft niet per se altijd mooi te zijn. De organisaties stelden dat Martens eveneens hieraan verdient en dus meewerkt aan het uitbuiten van de mensen.
Dat is precies het punt wat Martens met zijn werk kenbaar wil maken aan de buitenwereld. “De wereld zoals die is kan ik niet veranderen, maar ik kan wel proberen om een zo adequaat mogelijk beeld te geven van de wereld zoals die volgens mij is.” [3]
Het viel Martens op dat zijn project Enjoy Poverty, dat gaat over de uitbuiting en de slechte werkomstandigheden op de plantages in Congo, daar niks opleverde. Juist in het Westen ontstonden nieuwe banen rondom musea, of studies die men begon door het aangewakkerde project van Martens in Congo.
Martens heeft daarom het Institute for Human Activities opgezet. Dit is een kunstcentrum in Boteka, Congo. Als ware het een gentrificatieprogramma, waarbij de opwaardering (gentrificatie) – op sociaal, economisch of cultureel niveau – van een wijk of gebied ervoor zorgt dat de prijs van het onroerend goed opgedreven wordt en het gebied voor ondernemers steeds aantrekkelijker wordt om in te investeren.
De arbeiders maken lokaal kunst, voornamelijk sculpturen wat vaak zelfportretten zijn van rivierklei. Hierbij draagt de kritische kunst bij aan een positief zakenklimaat. Doormiddel van 3D scanners worden er scans gemaakt, die worden uitgewerkt in mallen. Hier worden in het Westen, de afgietsels van gemaakt. Dit van chocolade die op de plantage verbouwd is. De grote beelden worden in galeries tentoongesteld en de kleinere beelden verkocht. Op deze manier levert het product 7000% meer op dan dat de arbeiders voor de chocolade krijgen wanneer er geen sculpturen van gemaakt zijn.[4]
Renzo Martens, IHA, Episode 3, http://mathildejansenstories.com geraadpleegd op 21-12-2020
Renzo Martens laat heel duidelijk zien dat de kunst zeker een boodschap heeft. In mijn omgeving zijn er nog altijd veel mensen die kunst niet kunnen begrijpen en daar ook geen moeite voor doen. Ik probeer vaak uit te leggen dat kunst altijd wel een diepere laag heeft, waar vaak een boodschap in verborgen zit die niet altijd aan het oppervlak te zien is. Ik vind dat kunst bijdraagt, of zou moeten bijdragen aan een betere wereld. Kunst als spreekbuis van de problematiek die er in de wereld is. Dat kan op grote schaal zijn, maar ook op kleine schaal, wanneer minder bekende kunstenaars bijvoorbeeld community-art projecten opzetten. Deze maken het leefklimaat binnen bepaalde wijken of gebieden aanzienlijk beter.
Ik ben zelf erg gedreven door beelden die een verhaal vertellen. En stel mezelf altijd erg onderzoekend op. Ik ben momenteel bezig aan een project waarbij het boerenlandschap dreigt te verdwijnen, ik zie de natuur in mijn omgeving vernietigd worden door bulldozers. Waar vruchtbare landbouwgrond wordt afgeschraapt en nieuwbouwwijken voor terug komen. Hierin probeer ik met beeldend werk een verhaal te vertellen.
Tegelijkertijd is er een marxistische beweging gaande met als agendapunt de verduurzaming van de wereld. Hoe we als mensheid onze ecologische voetafdruk kunnen verkleinen of neutraliseren. Ook hier geldt weer dat veel mensen met de media meeschreeuwen in plaats van zelf een gedegen onderzoek te gaan doen. Waar ik zelf met één been in het nuchtere boerenlandschap sta, merk ik om me heen veel activisme rondom de wereld die dreigt te vergaan door idealen van klimaatlobby’s. En dat is een punt wat veel groter is dan we kunnen bevatten en waarvan ik denk dat we als mensheid niet zoveel invloed op hebben als dat we zelf denken.
Timothy Morton
Een hedendaagse filosoof die zich veelal bezighoudt met de ecologie en vooral het antropoceen.[5] Zijn boeken zijn lastig te begrijpen, wanneer je interviews leest, of kijkt op YouTube wordt er meer duidelijk. Morton legt vaak de vinger op de zere plek in de discussies die er gaande zijn rondom de klimaatproblemen. Men denk dat wij allemaal als mens de wereld kunnen redden, en we liever gister dan vandaag daar al wat aan moeten doen. Waar de media nu heel hectisch alle doemscenario’s projecteren ligt het volgens mij wel iets genuanceerder.
Het einde van de mens is niet nabij, volgens Morton. Global warming is gigantisch, maar het is maar één ding. Morton noemt zulke enorme dingen “hyperobjecten”, objecten die zo groot zijn dat je je ze niet goed kunt voorstellen, zoals het internet of het neoliberalisme. Dat ze zo groot zijn maakt ze niet onhandelbaar. De mensheid kan de opwarming van de aarde aan.[6]
Olafur Eliasson
Olafur Eliasson is een Deense kunstenaar die grote populaire installaties en sculpturen maakt die ons als bezoeker aan het denken zetten. Eliasson is bevriend met Timothy Morton en dit tweetal verzorgd dan ook met enige regelmaat lezingen aangaande de thematiek rondom ecologie, kunst en filosofie.
Eliasson zijn werken staan er veelal om bekend dat deze de relatie tussen de mensen en de omgeving weerspiegelen. Een onderdeel wat niet te missen is bij het werk Ice Watch uit 2014. Hierin laat Eliasson een direct voorbeeld van klimaatverandering zien, wat zich vertaalt naar het smelten van poolijs en gletsjers. Als bezoeker kun je dus zien hoe het ijs voor je ogen wegsmelt. Je kan het beleven, voelen en ruiken. Het is het meest denkbare om de mens de confronteren met het antropoceen. De uitgekozen locaties zorgen voor een groot contrast met de omgeving. Wat het visuele proces van het smelten extra versterkt. [7] Het werk is later ook tijdens een klimaatconferentie te zien geweest in Polen.[8]
Olafur Eliasson, Ice Watch, geraadpleegd op 22-12-2020
Kunst als spreker
Het spiegelen heb ik ook toegepast in mijn beeldend werk. Toen ik ten tijde van de 1e covid-19 Lock down in het voorjaar van 2020 overspoeld werd met beelden moest ik hier wel wat mee. Ik werd net als iedereen door de beelden, nieuws, krantenkoppen en pushmeldingen over corona sociaal afgezonderd van het normale leven. Ik ben de bubbel waarin we leven gaan verbeelden: Blown Truth.2020. Deze bubbel verbeeldt de fragiele wereld en is een samenvatting/ archief van de wereld waarin we op dit moment leven. Het fragiele papier-maché, gemaakt van zorgvuldig door mij geselecteerde krantenkoppen en aangrijpende beelden die ons allemaal op het netvlies staan. De bubbel vertaalt het afgesloten systeem waarin we zitten, maar ook de economische bubbel die door een virus knarsend tot stilstand werd gebracht.
Blown Truth, Mattias van Wijnen, 2020
De beelden vertellen de waarheid, wegkijken kan niet, omdat wanneer je je hoofd erin steekt, je feitelijk doet wat het virus doet: Beklemmen en een benauwend gevoel geven. Dit is te zien in het werk Nothing in between 2020. Dit werk is een tijd te zien geweest in het Stadspark van Kampen. Juist een plek waar de mensen waar mensen na afloop van een dag thuiswerken heen gaan voor een ontspannende wandeling werden ze alsnog geconfronteerd met nieuwsberichten. Ik vond het daarom extra passend om dit werk op te hangen onder een poort die begroeid is met een op dat moment bloeiende blauweregen. Wanneer je afstand neemt van het werk zie je alsnog de beelden, confronterende krantenkoppen en nare beelden die te zien zijn op de sculpturen die daar hangen. Omdat het werk in de openbare ruimte is geplaatst, wordt de wereld er omheen ook weer zichtbaar. We moeten oog houden op de toekomst maar het verleden zeker niet vergeten. In het boeddhisme wordt de blauweregen beschouwd als een symbool van helderheid en de voortdurende verandering van het leven. Alles verandert en alles is voorbestemd om altijd te eindigen, daarom moet je elk moment ten volle waarderen. De bloemen in volle bloei hangen naar beneden en de takken buigen lichtjes hun hoofd als een teken van respect en nederigheid. Dat lijkt me heel symbolisch te verwijzen naar de mensen die ons door de corona crisis heen helpen.
Nothing in between, Mattias van Wijnen, 2020
Een ander werk waar ik als maker de toeschouwer bij betrek is het beeldend werk can’t hide the truth anymore. Ook dit was een nieuwsbubbel met krantenartikelen. Echter is dit werk door het groeiproces in elkaar gestort, de overvloed aan nieuws laat dit duidelijk in het werk zien, dat de bubbel geïmplodeerd is. De gelaagdheid laat de complexiteit van de wereld waarin we leven zien. Echter is aan de binnenzijde het verleden te zien en de toeschouwer kan als maker nieuwe lagen aanbrengen. Zo verandert het thema ook en zien we langzaam het covidprobleem verdwijnen op de ingestorte bol, dat plaatsmaakt voor het overige nieuws wat voor maanden naar de achtergrond weggedrukt is. De toeschouwer neemt deel aan dit werk, en is sturend in wat hij of zij wil vertellen aan de buitenwereld. In mijn beeldend werk laat ik duidelijk de problemen zien in de wereld, mijn kunst heeft hier een duidelijke boodschap.
Can’t hide the truth anymore, Mattias van Wijnen, 2020
Assemble Studio
Assemble studio is een interdisciplinair collectief gebaseerd in Londen dat werkt op het kruispunt van architectuur, design en kunst. Assemble werd opgericht in 2010 en heeft sindsdien een divers en bejubeld oeuvre uitgebouwd. De groep creëert steeds projecten in overleg met de gemeenschap waarvoor ze ontwerpt. In 2015 won Assemble de prestigieuze Turner Prize met een atypisch project in Liverpool. Ze transformeerden de Granby Street in de verwaarloosde wijk Toxteth van een probleemzone tot een dynamische, sociale en leefbare buurt. De dialoog met de bewoners en persoonlijke aanpak zorgde voor het slagen van hun project, in tegenstelling tot voorgaande pogingen van officiële instanties.[9]
Het project van Assemble Studio inspireert mij heel erg omdat ze laten zien dat de kunst wel een heel maatschappelijk thema heeft. En daadwerkelijk iets heel goeds kan doen voor de mensheid. Dit is natuurlijk flink vernieuwend voor de kunstwereld. Dat juist een project zoals dit er met een grote kunstprijs vandoor gaat. Momenteel ben ik zelf bezig met een project rondom de nieuwbouwwijk, waar nog enkele boerderijen ten prooi lijken te vallen aan de nieuwbouw. Ik hoop hiermee deze bijzondere plekken waar veel geschiedenis aan gekoppeld is te redden van de grootmachten. Dat de lokale bewoners de plek gaan waarderen en wellicht en dat deze plek anders kan worden ingedeeld. Waarbij de gemeenschap een plek heeft om samen te komen, misschien een pluktuin, openluchttheater, ateliers, kinderboerderij etc. Het is tenslotte ver van het centrum van Kampen af, iets wat men door de jaren heen is gaan relativeren. Een groot gemis voor de wijk nu.
We moeten als mensheid inzien dat het antropoceen nadert, maar tegelijk moeten we ook niet opgeven wat we hebben opgebouwd. Hoe we nu als mensheid in het metamodernisme[10] leven en elkaar willen helpen, de armoede tegengaan moeten we ook ons gezonde verstand gebruiken. En dat lijkt soms te zijn verdwenen door de globalisering, de grootmachten willen groot, groter, grootst. Wanneer dat punt is bereikt komt ook dit 6e antropoceen ten einde en wint de natuur weer. Laten we nu ons gezonde verstand nog gebruiken en blijven kijken en genieten van kunst om zo een beter mens te worden. Want de kunst helpt ons telkens weer om als mens te relativeren en tot andere inzichten te komen.
Voetnoten
1 https://www.artsalonholland.nl/meesterwerken/gustave-courbet-de-steenkloppers
2 https://www.artsalonholland.nl/meesterwerken/gustave-courbet-de-steenkloppers
3 https://hollandsemeesters.info/posts/show/8986
4 http://mathildejansenstories.com/renzo-martens/
5 https://nl.wikipedia.org/wiki/Antropoceen
6 https://www.vice.com/nl/article/7xd4v4/volgens-filosoof-timothy-morton-sterft-de-mens-niet-uit-maar-moeten-we-vaker-naar-de-club
Bronnenlijst
7 https://olafureliasson.net/archive/artwork/WEK109190/ice-watch
8 https://neuewelle.nl/?p=2861
9 https://www.theguardian.com/artanddesign/2015/dec/08/assemble-turner-prize-architects-are-we-artists
10 https://www.vn.nl/metamodernisme-ironie-en-enthousiasme-tegelijk/
Bronnenlijst
Artsalonholland. “De steenkloppers (1849) – Gustave Courbet laatst bekeken 27-12-2020
https://www.artsalonholland.nl/meesterwerken/gustave-courbet-de-steenkloppers
Hollandsemeesters.”Renze Martens” Laatst bekeken 20-12-2020
https://hollandsemeesters.info/posts/show/8986
Mathilde Jansen Stories “Renzo Martens” laatst bekeken 21-12-2020
http://mathildejansenstories.com/renzo-martens/
Neuewelle, “ice watch, olafur eliasson, 2018” laatst bekeken op 21-12-2020
Olafur Eliasson, “ Ice Watch” Laatst bekeken op 21-12-2020
https://olafureliasson.net/archive/artwork/WEK109190/ice-watch
The Guardian, “Turner prize winners Assemble: ‘Art? We’re more interested in plumbing” laatst bekeken op 27-12-2020
https://www.theguardian.com/artanddesign/2015/dec/08/assemble-turner-prize-architects-are-we-artists
Vice “Volgens filosoof Timothy Morton kan iedereen wat leren over klimaatverandering in de club” laatst bekeken 21-12-2020
Vrij Nederland, “Metamodernisme: ironie én enthousiasme tegelijk” laatst bekeken op 22-12-2020
Metamodernisme: ironie én enthousiasme tegelijk
Wikipedia. “antropoceen” laatst bekeken op 27-12-2020
https://nl.wikipedia.org/wiki/Antropoceen
[1] Gustav Courbet, De Steenkloppers, Geraadpleegd op 20 december 2020, www.artsalonholland.nl
[2] “Sander Kletter,” Arts of Holland, laatst bekeken 20 december 2020
[3] Renzo Martens, Hollandsemeesters, laatste bekeken 20 december 2020
[4] Renzo Martens, Hollandsemeesters, laatste bekeken 20 december 2020
[5] Antropoceen, Wikipedia, laatst bekeken 23-12-2020
[6] Timothy Morton, Vice, laatst bekeken 21-12-2020
[7] Olafureliasson, laatst bekeken 21-12-2020
[8] Neuewelle, laatst bekeken 21-12-2020
[9] Thegardian, laatst bekeken 24-12-2020
[10] Metamodernisme, VN, laatst bekeken 23-12-2020
F.A.Q.
Lorem ipsum dolor sit amet.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.